Δεν διέσωσαν μόνον οι Άραβες τον ελληνικό πολιτισμό

Ο ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ Σ. ΓΚΟΥΓΚΕΝΕΜ ΕΓΙΝΕ «ΣΑΚΟΣ ΤΟΥ ΜΠΟΞ» «Δεν διέσωσαν μόνον οι Άραβες τον ελληνικό πολιτισμό»

 

Του Μανώλη Πιμπλή

Για την Ελλάδα έγραφε, αλλά έμπλεξε στη συζήτηση για το Ισλάμ. Ο ιστορικός Συλβαίν Γκουγκενέμ, με τον «Αριστοτέλη στο Μον Σαιν-Μισέλ», που έγραψε για να δείξει τη συνεισφορά του βυζαντινού ελληνισμού στην Ευρώπη, έγινε «σάκος του μποξ»
Oργάνωσαν δύο συνέδρια εναντίον του. Στο ένα τoν κάλεσαν, αλλά ήταν μόνος εναντίον είκοσι «αντιπάλων», στο άλλο δεν τον κάλεσαν καν. Έγραψαν και βιβλίο εναντίον του (τίτλος: «Οι Έλληνες, οι Άραβες και εμείς») με δώδεκα άρθρα γνωστών Γάλλων διανοουμένων που τον κατακεραύνωναν, τόσο που ο εκδοτικός οίκος που το εξέδωσε το έδωσε πρώτα σε δικηγόρο να το διαβάσει. Ο Γάλλος πανεπιστημιακός Συλβαίν Γκουγκενέμ έγινε «σάκος του μποξ», όπως ο ίδιος λέει, αλλά διατηρεί την ψυχραιμία του. Ύστερα από έξι πολύ δύσκολους μήνες στους οποίους υποχρεώθηκε να σταματήσει και τη διδασκαλία, τώρα αρχίζει να ζει ξανά μια σχεδόν φυσιολογική ζωή· μέχρι και στα μαθήματά του επέστρεψε. Αξιοπρόσεκτο: το «έγκλημά» του έχει να κάνει με την Ελλάδα.

Καθηγητής Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Λυών, ο Συλβαίν Γκουγκενέμ υποστήριξε σε βιβλίο του κάτι, όπως φαίνεται, αιρετικό: ότι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός δεν μεταδόθηκε στη Δύση μόνο μέσω των Αράβων, μέσω δηλαδή των μεταφράσεων στα λατινικά που έγιναν από αραβικές μεταφράσεις των αρχαίων ελληνικών κειμένων, αλλά και απευθείας από τα ελληνικά αφού, αντίθετα με αυτό που γενικά υποστηρίζεται, η επαφή της Δύσης με τον ελληνικό κόσμο δεν διακόπηκε ποτέ, ο Μεσαίωνας δεν ήταν τόσο σκοτεινός όσο συνή θως τον θέλουμε, και μάλιστα οι Δυτικοί ήρθαν σε επαφή με την Ελλάδα με ποικίλους τρόπους: «σε πολιτικό επίπεδο, οι σχέσεις των δυτικών βασιλείων με το Βυζάντιο ήταν περισσότερο κακές παρά καλές, αυτό όμως δεν απαγόρευε τις πολιτιστικές επαφές. Όποιος ενδιαφερόταν για την ελληνική γλώσσα μπορούσε να πάει στην Κωνσταντινούπολη ή στην Αντιόχεια, ενώ υπήρχαν και ορθόδοξοι μοναχοί που αποδεδειγμένα ταξίδεψαν στη Δύση. Ο Αναστάσιος, λ.χ., ταξίδεψε τον 10ο αιώνα στο Μον Σαιν Μισέλ, στα όρια Νορμανδίας και Βρετάνης, όπου και βρέθηκαν αργότερα μια δεκάδα χειρογράφων του έργου του Αριστοτέλη. Αργότερα, βέβαια, ιδίως μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς, πολλοί ήταν οι Έλληνες λόγιοι που έφυγαν προς τη Δύση».

Το βιβλίο «Ο Αριστοτέλης στο Μον Σαιν-Μισέλ» περιγράφει αυτούς ακριβώς τους διαύλους Βυζαντίου και Δύσης, επισημαίνοντας ότι το όρος αυτό, ένας βράχος-νησί που βρίσκεται λίγες δεκάδες μέτρα από τη στεριά και σήμερα τον επισκέπτονται ορδές τουριστών, ήταν ήδη από τον 10ο αιώνα πολιτιστικό κέντρο- ενδεχομένως όχι όσο το Τολέδο αλλά εν πάση περιπτώσει δραστήριο. Οι μεταφράσεις από τα ελληνικά έγιναν ενδεχομένως από τον Ιάκωβο της Βενετίας, μεταφραστή του Αριστοτέλη που πήγε εκεί τον 12ο αιώνα.

Γιατί όμως μια τέτοια άποψη προκάλεσε τόση πολεμική; «Αν το βιβλίο είχε γραφτεί πριν από δέκα χρόνια δεν θα υπήρχε καμία αντίδραση», λέει ο Συλβαίν Γκουγκενέμ. «Σήμερα, μέχρι και για τη "Γραμματική των Πολιτισμών" του Φερνάν Μπροντέλ λένε ότι είναι ισλαμοφοβικό και ρατσιστικό βιβλίο. Σύμφωνα με αυτή τη ρητορική δεν υπάρχουν "πολιτισμοί"- civilisation- αλλά μόνο κουλτούρες- cultures. Και αν δεχτούμε ότι υπάρχουν "πολιτισμοί" τότε δίνουμε έδαφος και στην κατά Χάντιγκτον "σύγκρουση των πολιτισμών"». Προσθέτει δε ότι «στο τέλος έφτασε να μου επιτίθεται και μερίδα της Εκκλησίας, επειδή μέσω του Βυζαντίου υποτίθεται ότι έδινα νέο βάρος στην Ορθοδοξία». Ο Συλβαίν Γκουγκενέμ δηλαδή, που είχε ως αρχική ιδέα να μιλήσει για την πολύπλευρη προσφορά του ελληνικού πολιτισμού στον ευρωπαϊκό, τόσο δηλαδή του αρχαίου όσο και του βυζαντινού, ενεπλάκη σε μια άλλου τύπου συζήτηση αιχμής αυτήν τη στιγμή στη Γαλλία.

Το πρόβλημα δεν είναι η Ελλάδα, της οποίας δεν αμφισβητείται η προσφορά, το πρόβλημα είναι όμως το Ισλάμ.

Υπάρχει μία ισχυρή τάση διανοουμένων να υπερασπίζεται σθεναρά τον ισλαμικό πολιτισμό και τη συνεισφορά του στη Δύση, ενώ ταυτόχρονα ενοχοποιείται η ευρωπαϊκή συμπεριφορά, καθώς από πολλούς αριστερούς διανοουμένους ζητείται από την Ευρώπη- τη Γαλλία εν προκειμένω- να ζητήσει συγγνώμη για την αποικιοκρατία ή για τη δουλεία. Παραδέχεται πάντως και ο ίδιος ότι αν δεν υπήρχε αυτή η συζήτηση, το ίδιο βιβλίο θα το είχε γράψει κάπως διαφορετικά.

«Έχουμε φτάσει σε υπερβολές», λέει. «Ο Ομπάμα είπε στο Κάιρο ότι η Ευρώπη οφείλει τη γραφή και την τυπογραφία στο Ισλάμ, πράγμα που είναι λάθος. Δεν υπήρχε άραγε γραφή στην Αθήνα, στη Ρώμη, αλλά και αλλού; Αλλά κανείς στη Γαλλία δεν αντέδρασε. Αν δεν υπερασπίζεσαι φανατικά το Ισλάμ, σήμερα είσαι φασίστας», λέει.

Βυζάντιο και Αρχαία Ελλάδα 

«Δεν μπορεί να απαντήσει κανείς εύκολα σε ποιο βαθμό το Βυζάντιο ήταν ελληνικό και σε ποιο δεν ήταν», λέει ο Συλβαίν Γκουγκενέμ σε σχετική ερώτηση των «ΝΕΩΝ». «Το βέβαιο είναι ότι η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν γλώσσας ελληνικής, ότι ο κορμός των εδαφών της βρισκόταν στην Αρχαία Ελλάδα, την ευρωπαϊκή και την ασιατική, αλλά και ότι εκτεινόταν και πέρα από εκεί, στα βάθη της σημερινής Τουρκίας, στην Ιταλία και αλλού. Πήρε αρκετά πράγματα από τον ελληνικό κόσμο παρά τις μεγάλες διαφορές που σηματοδοτεί το πέρασμα στη χριστιανική θρησκεία. Ο χριστιανισμός και ο αρχαίος ελληνικός κόσμος βρέθηκαν σε συγκρουσιακή σχέση, αν και από τον 10ο και 11ο αιώνα οι Βυζαντινοί ανακαλύπτουν ξανά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Νομίζω ότι το χριστιανικό Βυζάντιο μπόρεσε να συμφιλιωθεί με την Αρχαία Ελλάδα όταν σταμάτησε να βλέπει την τελευταία ως ειδωλολατρική, και την είδε απλά ως κοσμική». 

ΙΝFΟ Συλβαίν Γκουγκενέμ, «Ο Αριστοτέλης στο Μον Σαιν-Μισέλ. Οι ελληνικές ρίζες της χριστιανικής Ευρώπης», μτφ. Φανή Μπούμπουλη, Φανή Γαϊδατζή, Εκδ.
Ολκός, σελ. 300,