ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ: Χάρτες

- Χάρτες Αρχαίας Ελλάδας
Χάρτης της αρχαίας Ελλάδας και των κυριοτέρων πόλεων και αποικιών.
- Αναξίμανδρος ο Μιλήσιος (6ος αι.π.Χ.)
  
  Ο πρώτος που σχεδίασε παγκόσμιο χάρτη του γνωστού τότε κόσμου με μορφή κυκλικού "πίνακα".
  
  Γῆς καὶ θαλάσσης περίμετρον.
  
  Agathemeros I 1, p. 471 Müller (DK 12 A 6)
  
  Ἀναξίμανδρος ὁ Μιλήσιος ἀκουστὴς Θαλέω πρῶτος ἐτόλμησε τὴν οἰκουμένην ἐν πίνακι γράψαι· μεθ' ὃν Ἑκαταῖος ὁ Μιλήσιος ἀνὴρ πολυπλανὴς διηκρίβωσεν, ὥστε θαυμασθῆναι τὸ πρᾶγμα.
  
  Diogenes Laertios II 1 (DK 12 A 1)
  
  [Ἀναξίμανδρος] εὗρεν δὲ καὶ γνώμονα πρῶτος. ... καὶ γῆς καὶ θαλάσσης περίμετρον πρῶτος ἔγραψεν, ἀλλὰ καὶ σφαῖραν κατεσκεύασε.
  
  Εκαταίος ο Μιλήσιος (500 π.Χ)
  Ο δεύτερος που κατασκεύασε παγκόσμιο χάρτης ήταν ο Εκαταίος ο Μιλήσιος το 500 π.Χ. . Ο χάρτης του ήταν πιο πλήρης και ακριβής από εκείνον του Αναξίμανδρου.
  
  (EUSTATH. DION p. 208, 14): τίνες πρότερον ἐν πίνακι τὴν οἰκουμένην ἔγραψαν; πρῶτος ᾿Αναξίμανδρος, δεύτερος Μιλήσιος ῾Εκαταῖος, τρίτος Δημόκριτος Θαλοῦ μαθητής, τέταρτος Εὔδοξος.
  AGATHEM. ge. inf. I 1: ᾿Αναξίμανδρος ὁ Μιλήσιος, ἀκουστὴς Θάλεω, πρῶτος ἐτόλμησε τὴν οἰκουμένην ἐν πίνακι γράψαι. μεθ' ὃν ῾Εκαταῖος ὁ Μιλήσιος, ἀνὴρ πολυπλανής, διηκρίβωσεν ὥστε θαυμασθῆναι τὸ πρᾶγμα. ῾Ελλάνικος γὰρ ὁ Λέσβιος (4 T 13), ἀνὴρ πολυίστωρ, ἀπλάστως παρέδωκε τὴν ἱστορίαν. εἶτα Δαμάστης ὁ Σιγειεὺς (5 T 4) τὰ πλεῖστα ἐκ τῶν ῾Εκαταίου μεταγράψας Περίπλουν ἔγραψεν. ἑξῆς Δημόκριτος καὶ Εὔδοξος καὶ ἄλλοι τινὲς Γῆς Περιόδους καὶ Περίπλους ἐπραγματεύσαντο (F 36).
  
  Κράτης ο Μαλλώτης (270-180 π.Χ.)
  Ο Κράτης ο Μαλλώτης (270-180 π.Χ.) κατασκεύασε µια μεγάλη υδρόγειο σφαίρα, γνωστή ως «Κράτειος σφαίρα» (Σχήμα 12), στην οποία απεικονίζονται συμμετρικά τέσσερις ήπειροι, δύο στο βόρειο και δύο στο νότιο ημισφαίριο, που διαχωρίζονται από στενές λουρίδες νερού (αργότερα Ωκεανός). Με βάση την απεικόνιση του Κράτη, υπήρχαν τέσσερις γήινες μάζες, τρεις επιπλέον του γνωστού κατοικημένου κόσμου. Η άποψη αυτή επικράτησε για αιώνες.
  
  Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (Κυρήνη 276 π.Χ. – Αλεξάνδρεια 194 π.Χ.)
  Ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος ήταν διευθυντής της περίφημης βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου την εποχή του Πτολεμαίου Γ΄ του Ευεργέτη. Από τη θέση του διευθυντή της βιβλιοθήκης, που διατήρησε για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπόρεσε να συγκεντρώσει ένα τεράστιο αριθμό μετρήσεων (γεωγραφικού πλάτους και μήκους) για διάφορα «σημεία» (τόπους) της Γης. Οι μετρήσεις επίσης που διεξήγαγε ο Ερατοσθένης, διαφόρων αποστάσεων πάνω στη γη περιλαμβανομένου του μήκους της Μεσογείου (η καλύτερη μέτρηση για τους επόμενους δεκατρείς αιώνες), καθώς και οι προσθήκες του στον παγκόσμιο χάρτη ιδιαίτερα στη Νότια Ασία και στη Βόρεια Ευρώπη. Στο έργο του τα «Γεωγραφικά» περιλαμβάνεται ένας χάρτης τον οποίο συνέταξε. Ο χάρτης απεικονίζει όλο τον τότε γνωστό κόσμο πάνω σε ένα κάναβο επτά μεσηµβρινών και επτά παραλλήλων και δίνει πολλές γεωγραφικές πληροφορίες που είχαν συγκεντρωθεί από την Εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο χάρτης αυτός δεν έχει σωθεί, ωστόσο, από τις περιγραφές στα γραπτά κείμενα είναι δυνατή η ανακατασκευή του. Εμφανίζεται στο χάρτη για πρώτη φορά η Κεϋλάνη, ως Taprobana, αρκετά, ωστόσο, μετατοπισμένη. Παραμορφωμένες φαίνονται οι ακτές της Αφρικής και της Ινδίας, που τελειώνουν πριν τον ισημερινό. Επικρατούσε άλλωστε η άποψη ότι τα νερά της θάλασσας στον ισημερινό είναι πολύ ζεστά για να τα διασχίσει κανείς. Στο χάρτη απεικονίζονται επίσης η Αγγλία και η Ιρλανδία. Ο Ερατοσθένης υποστήριζε ότι η γη καλύπτεται κυρίως από νερό, σε αντίθεση µε άλλους, όπως ο Κράτης, που υποστήριζαν ότι καλύπτεται κυρίως από στεριά. Ένας χάρτης, που απετέλεσε σημαντικότατο βήμα προόδου, τόσο για τις μετρήσεις του, όσο και για τον σχεδιασμό του, με αποτέλεσμα να αποκτήσει μεγάλη φήμη στην αρχαιότητα και να χρησιμοποιηθεί για πάνω από τρεις αιώνες, έως ότου ο Μαρίνος ο Τύριος ανακαλύψει την κυλινδρική προβολή.
  
  Κλαύδιος Πτολεμαίος
  
  Κορυφαία μορφή της χαρτογραφίας, ίσως σε όλη την ιστορία της και όχι µόνο στην αρχαιότητα, είναι ο Κλαύδιος Πτολεμαίος ο Αλεξανδρεύς (85-165 µ.Χ.). Σημαντικός αστρονόμος, μαθηματικός και γεωγράφος, υπήρξε διακεκριμένος βιβλιοθηκάριος της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης. Πρώτος χαρτογράφος µε τη σύγχρονη έννοια του όρου, ολοκλήρωσε και προώθησε το έργο του Ίππαρχου, του Στράβωνα και του Μαρίνου. Δύο μεγάλα έργα του είναι το αστρονομικό Μαθηματική Σύνταξις (ή Μέγιστη) και το γεωγραφικό και χαρτογραφικό οκτάτομο έργο Γεωγραφική Υφήγησις (ή Γεωγραφία). Τα παλαιότερα σωζόμενα ελληνικά χειρόγραφα της Γεωγραφίας ανάγονται στο 12ο και 14ο αιώνα. Η Γεωγραφία αναφέρει τις αρχές της χαρτογραφίας, της μαθηματικής γεωγραφίας και των μεθόδων των αστρονομικών παρατηρήσεων. Περιλαμβάνει κατάλογο 10000 τόπων µε τα ονόματα τους (τοπωνύμια) και µε τιμές γεωγραφικού μήκους και γεωγραφικού πλάτους. Αναφέρει τις θεωρητικές αρχές και τις τεχνικές των προβολών και ορίζει κωνικές προβολές (µ ια από αυτές είναι πρόδρομος των προβολών του Werner και του Bonne). Περιγράφει αναλυτικά τις αρχές και τους κανόνες µε βάση τους οποίους συντάσσεται ένας χάρτης. Το έργο συνοδεύεται από 26 χάρτες, του συνόλου του τότε γνωστού κόσμου, κατά γεωγραφικές περιφέρειες, έτσι ώστε να θεωρείται ο Πτολεμαίος εκείνος που επινόησε το χαρτογραφικό άτλαντα, αν και ο όρος αυτός δόθηκε πολύ αργότερα από τον Mercator.
  
  Ο χάρτης του Πτολεμαίου, στον οποίο απεικονίζεται ο μέχρι τότε γνωστός κόσμος, ξεκινά από τα Μακάρια Νησιά μέχρι την Κίνα που αναφέρεται ως “Serica” (η γη του μεταξιού) (Σχήμα 8). Οι ατέλειες του χάρτη είναι πιο εμφανείς, όπως είναι φυσικό, στο ανατολικό και στο νότιο τμήμα. Η χερσόνησος της Ινδίας έχει συρρικνωθεί πολύ, ενώ αντίθετα η Κεϋλάνη (“Tabrobana”) απεικονίζεται µε μεγαλύτερες διαστάσεις από τις πραγματικές. Η Αφρική μέχρι τον ισημερινό απεικονίζεται µε ικανοποιητική ακρίβεια. Μετά όμως, οι δύο πλευρές της, αντί να συγκλίνουν σε ένα σημείο, αποκλίνουν προς δύο διευθύνσεις. Στα δυτικά η απεικόνιση σταματά απότομα, ενώ στα ανατολικά η Αφρική ενώνεται µε την Ασία και ο Ινδικός Ωκεανός φαίνεται σαν κλειστή θάλασσα. Που στηρίχτηκε η απόδοση αυτή της Αφρικής δεν είναι γνωστό. Το βασικότερο σφάλμα, ωστόσο, του Πτολεμαίου ήταν η αποδοχή των μετρήσεων του Ποσειδώνιου και η υποεκτίμηση του μεγέθους της γης. Έτσι, η Ευρώπη και η Ασία εκτείνονται στο μισό ημισφαίριο, ενώ στην πραγματικότητα καλύπτουν µόνο 130ο. Η Μεσόγειος επίσης εκτείνεται σε 62ο ενώ στην πραγματικότητα καλύπτει 42ο. Ενώ οι Άραβες από το 13ο αιώνα διόρθωσαν την παραμόρφωση αυτή, εντούτοις παραμένει στην Ευρωπαϊκή χαρτογραφία μέχρι το 1700.
- Ιστορία της αρχαίας ελληνικής χαρτογραφίας
Βασική πηγή γνώσης για τη χαρτογραφία των Ελλήνων αποτελούν τα κείμενα του Ηρόδοτου (410-355 π.Χ.) και του Στράβωνα (68 π.Χ-20 µ.Χ.). Ο Στράβων και οι Στωικοί φιλόσοφοι θωρούν τον Όμηρο εισηγητή της γεωγραφικής επιστήμης (από τον 8ο αιώνα π.Χ.), έτσι όπως την εννοούσαν οι Έλληνες, να περιλαμβάνει κείμενα (λεκτικές περιγραφές) και χάρτες (γραφικές περιγραφές). Ο Όμηρος στην Ιλιάδα περιγράφει τη γη επίπεδη, κυκλική, να περιβάλλεται από τον ωκεανό (Σχήμα 1). Κάτω από την επιφάνεια της γης βρίσκονται ο Άδης και τα Τάρταρα. Από την περιφέρεια του ωκεανού ξεκινά ο ουράνιος θόλος. Ο ήλιος, το φεγγάρι και τα αστέρα ανατέλλουν από τον ωκεανό, διαγράφουν ένα τόξο πάνω από τη γη και βυθίζονται ξανά στη θάλασσα για να ολοκληρώσουν την πορεία τους. Η ατμόσφαιρα πάνω από τη γη είναι πυκνή µε σύννεφα και ομίχλη αλλά ψηλότερα βρίσκεται ο Αιθέρας....
- Κλαύδιος Πτολεμαίος - Ο γεωγράφος