«Οι Έλληνες ζητούσαν πάντα τα γιατί στην επιστήμη»

ΣEP TZEΦPI ΛOΪNT 

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΑ ΠΕΛΩΝΗ


Ο σερ Tζέφρι Λόιντ μιλά για την αρχαία ελληνική (αλλά και την κινεζική) επιστήμη και εξηγεί γιατί επιστημονική πρόοδος δεν είναι μόνο τα πειράματα και οι θεωρίες...
«Πολλοί θα έλεγαν ότι η σημαντικότερη συνεισφορά της αρχαίας ελληνικής επιστήμης στον κόσμο είναι η έννοια της απόδειξης. Εγώ πιστεύω ότι είναι τα ερωτήματα για την ηθική της επιστήμης. Και η σύγχρονη επιστήμη πρέπει να πάρει τις ευθύνες της», λέει στα «NEA» ο σερ Τζέφρι Λόιντ

  «H επιστήμη αντανακλά την ιδεολογία και τους θεσμούς της κοινωνίας που την παράγουν. H επιστήμη δεν είναι παρά ένας μεγάλος συνδυασμόςερευνών, με στόχο οι άνθρωποι να διαφωτίσουν αυτά που τους μπερδεύουν», λέει στα «NEA» ο σερ Τζέφρι Λόιντ, ελληνιστής, από τις διεθνείς αυθεντίες της ιστορίας της αρχαίας ελληνικής επιστήμης και φιλοσοφίας, εξηγώντας ότι οι κοινωνικοί, πολιτισμικοί και ιδεολογικοί παράγοντες δεν είναι εξωγενείς, αλλά ουσιαστικοί για την κατανόηση της παράδοσης της αρχαίας (και όχι μόνο) επιστήμης και φιλοσοφίας.

Το ίδιο και η συγκριτική μελέτη των επιστημών. «Είναι σημαντικό να μελετάμε πώς η επιστήμη αναπτύχθηκε διαφορετικά σε διαφορετικούς πολιτισμούς και ποιος ήταν ο στόχος. Για παράδειγμα, οι Βαβυλώνιοι ανέπτυξαν την αστρονομία, κυρίως για να προβλέπουν φαινόμενα όπως οι εκλείψεις - που ήταν σημαντικά για τους βασιλείς. Ο αρχαίος ελληνικός στόχος ήταν διαφορετικός. Ο ελληνικός τρόπος (style) έρευνας ήταν διαφορετικός από εκείνον της σύγχρονης επιστήμης, γιατί στόχος τους ήταν να μάθουν γιατί συνέβαιναν τα πράγματα. Από την πλευρά τους οι Κινέζοι ενδιαφέρονταν, όπως οι Βαβυλώνιοι, όχι γιατί ήταν τα πράγματα, αλλά πώς θα ήταν στο μέλλον, δηλαδή για την πρόβλεψη. Το ελληνικό επίκεντρο ήταν η ουσία και η εξήγηση, ενώ για τους Κινέζους η διαδικασία και η πρόβλεψη, λέει στα «NEA» ο επίτιμος καθηγητής Αρχαίας Φιλοσοφίας και Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, που αναγορεύθηκε χθες επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών από το Τμήμα Μεθοδολογίας Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης. 

Ο σερ Τζέφρι Λόιντ διαμόρφωσε μια προσέγγιση με έντονη την κοινωνική οπτική, αναζήτησε αναλογίες και αποκλίσεις στους διάφορους τύπους επιχειρηματολογίας των αρχαίων κοινωνιών και προχώρησε στη συγκριτική μελέτη των επιστημονικών νοοτροπιών αρχαίων παραδόσεων. «Όταν άρχισα να διδάσκω αρχαία ελληνική επιστήμη, τη δεκαετία του '60, αισθανόμουν ότι το θέμα ήταν πολύ παραμελημένο. Τότε, ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς της αρχαίας Ελλάδας, ο M. Φίνλεϊ, που ζήτησε να γράψω δύο βιβλία, δίνοντας έμφαση στο κοινωνικό πλαίσιο. Δηλαδή, γιατί η επιστήμη γινόταν με τον τρόπο που γινόταν. Ήδη είχα επηρεαστεί από την Κοινωνιολογία και την Ανθρωπολογία και μου φαινόταν ανόητο να μελετήσω είτε την επιστήμη είτε τη φιλοσοφία του αρχαίου κόσμου», θυμάται ο άνθρωπος που με την διεπιστημονική του προσέγγιση έπεισε τους θετικιστές ότι επιστήμη δεν είναι μόνο τα πειράματα και οι διατυπώσεις θεωριών.

«Πολλοί θα έλεγαν ότι η έννοια της απόδειξης είναι η σημαντικότερη συνεισφορά της αρχαίας ελληνικής επιστήμης στον σύγχρονο κόσμο», σημειώνει. «Εγώ πιστεύω ότι είναι τα ερωτήματα για την ηθική της επιστήμης. Και η σύγχρονη επιστήμη πρέπει να πάρει τις ευθύνες της. Αν οι επιστήμονες σήμερα δεν τις αναλογιστούν, τότε δεν προσφέρουν υπηρεσίες».

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν ιδιαίτερα εξελιγμένοι επιστημονικά.

«Αυτό που έκαναν μπορεί να θεωρηθεί επιστήμη. Προσπαθούσαν να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους. Ανεπτυγμένη επιστήμη δεν σημαίνει εργαστήρια και ιδρύματα. H αρχαία ελληνική επιστήμη ήταν διαφορετική και αυτό πρέπει να το αναγνωρίσουμε. Διαφορετικά, θα έχουμε πάντα αναχρονιστική άποψη για ό,τι κάνουμε. H αρχαία ελληνική επιστήμη είχε πλευρές που θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε πρωτόγονες, επειδή δεν ήταν οργανωμένη σε μια δομή. Όμως, οι μαθηματικοί νόμοι που έβγαλε ο Αρχιμήδης από την υδροστατική είναι μια απόλυτα ευφυής ανακάλυψη και ήταν σημαντική η συνεισφορά της. Το να μιλάμε για το ελληνικό θαύμα δεν είναι αρκετό. Ο Αρχιμήδης έφτιαξε ένα μαθηματικό μοντέλο για φυσικό φαινόμενο, χωρίς να έχει προηγούμενο στη στατική και την υδροστατική».

«Θυμηθείτε τη δημοκρατία»

Ο σερ Τζέφρι Λόιντ σήμερα διευθύνει το περίφημο Needham Research Institute, ένα ερευνητικό κέντρο το οποίο έχει σκοπό τη μελέτη της ιστορίας των επιστημών, της τεχνολογίας και της ιατρικής στις χώρες της Άπω Ανατολής. H επίσκεψή του στην Κίνα, το 1987, αποτέλεσε σταθμό, αφού μετά την επιστροφή του έμαθε κινεζικά, ώστε να συνεχίσει τη μελέτη της αρχαίας ελληνικής επιστήμης μέσα σε ένα συγκριτικό πλαίσιο της ελληνικής και της κινεζικής επιστήμης. «Υπάρχει πολύ μεγάλος επιστημονικός πολιτισμός στην Κίνα. Οι Κινέζοι έχουν παράγει σημαντικά έργα: η τυπογραφία, το μπαρούτι, πολλά απ' αυτά που χρησιμοποίησε η Δύση προέρχονται από την Κίνα. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι η επιρροή του κράτους είναι κυρίαρχη στην Κίνα - στην Ελλάδα όχι - κι αυτό επηρέασε την επιστήμη. Όμως, πια, η επιστήμη είναι οικουμενική. H σύγχρονη επιστήμη παντού προωθείται από την τεχνολογία, τις κρατικές ανάγκες και τη στρατιωτική τεχνολογία. H αντίληψη ότι η επιστήμη είναι διαφορετική δεν ισχύει. H ιστορία της επιστήμης είναι ευρωκεντρική και αυτό πρέπει να σταματήσει. Είναι, όμως, δύσκολο να πείσεις τους ανθρώπους να μελετήσουν και την επιστήμη άλλων χωρών». Αυτή την εποχή, πάντως, ο καθηγητής ολοκληρώνει μια συλλογή δοκιμίων με τίτλο «Ancient Worlds, Modern Reflexions», όπου μέσα από το πρίσμα της φιλοσοφίας των επιστημών αναλύει ένα σύνολο θεμάτων, από τις εκπαιδευτικές πολιτικές μέχρι τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους κινδύνους που αντιμετωπίζει σήμερα η δημοκρατία. «Το συμμετοχικό μοντέλο δημοκρατίας της αρχαίας Ελλάδας είναι μοναδικό. Οι Κινέζοι, από την πλευρά τους, ανέπτυξαν τη γνώμη της πλειοψηφίας. Αυτήν τη στιγμή δεν έχουμε διεθνή δημοκρατία και ο ΟΗΕ έχει πολύ περιορισμένο ρόλο. H δημοκρατία μπορεί να εξαχθεί, αλλά δεν μπορεί να επιβληθεί. Πρέπει να πούμε στους ισχυρούς, "θυμηθείτε όταν τα πράγματα κάποτε ήταν διαφορετικά και καθήστε να σκεφτείτε". Υπάρχει η υψηλή πολιτική, αλλά υπάρχουν και οι άνθρωποι», καταλήγει.

Όχι στον ανταγωνισμό επιστήμης - θρησκείας

Σύμφωνα με το μύθο περί επιστήμης, ο Μεσαίωνας ήταν οι σκοτεινοί χρόνοι, κατά τους οποίους δεν έγινε τίποτα εποικοδομητικό και οι «μη ορθολογικές» παραδόσεις δεν έπαιξαν θετικό ρόλο στην εξέλιξη της επιστήμης. «H ιστορία της επιστήμης επικεντρώθηκε σε συγκεκριμένες περιόδους και αγνόησε άλλες», απαντά ο σερ Τζέφρι Λόιντ. «H συνεισφορά του Μεσαίωνα έχει παρεξηγηθεί. Εν μέρει επειδή τα σχετικά κείμενα δεν μελετήθηκαν εντατικά, σε αντίθεση με τα αρχαία ελληνικά κείμενα. Για παράδειγμα, οι Έλληνες χρωστούν πολλά στους Βαβυλώνιους και αυτό είμαστε σε θέση να το γνωρίζουμε. Επιπλέον, η ιστορία της επιστήμης αναπτύχθηκε σε μια εποχή που όλοι πίστευαν στην πρόοδο και η μελέτη επικεντρώθηκε στις επιτυχίες και όχι στις αποτυχίες. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν έδιναν σημασία στο κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε κάθε επιστήμη», απαντά.

Το ότι η θρησκεία και η επιστήμη υπήρξαν πάντα και παντού αντίπαλοι και οι επιστήμονες αποκλειστικοί φορείς της προόδου δεν είναι μύθος;

«Πολλοί σημαντικοί επιστήμονες πίστευαν ότι έκαναν κάτι που απεκάλυπτε την ομορφιά του Σύμπαντος και ότι το Σύμπαν ήταν προϊόν κάποιας θεϊκής δύναμης, όπως ο Πλάτων. Άρα, με αυτή την έννοια, η επιστήμη και η θρησκεία δεν είναι ανταγωνιστικές».

INFO

Τα βιβλία του «Early Greek Science: Thales to Aristotle» (1970) και «Greek Science after Aristotle» (1973) θεωρούνται κλασικά εγχειρίδια στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής επιστήμης.


ΤΑ ΝΕΑ , 24/11/2003 , Σελ.: P23
Κωδικός άρθρου: A17799P231
ID: 392159